Gyges'in Yüzüğü veya Güç Karşısında İnsanın Ahlâki Sınavı

İnsan fıtratının en karanlık sırlarından birini fısıldayan 2400 yıllık bir hikâyedir Gyges’in Hikayesi…

 Platon'un "Devlet" eserinde karşımıza çıkan Çoban Gyges'in hikâyesi, öyle sıradan bir masal değil; insanoğlunun yaşadığı her çağa ışık tutan bir aynadır.

Hikayede; Lydia Kralı'nın hizmetindeki sıradan bir çoban olan Gyges, bir gün şiddetli bir deprem sonrası yerde açılan bir çukur görür. Çukura iner ve içinde içi boş tunç bir at bulur. Atın içinde parmağına taktığında onu görünmez yapan bir yüzük vardır. 

Gyges, yüzüğün gücünü fark eder:

Yüzüğü çevirdiğinde görünmez olur, tekrar çevirdiğinde görünür hale gelir.

Bu gücü kullanarak kralın sarayına gizlice girer, kraliçeyi baştan çıkarır ve tüm gücü ele geçirir...

İşte tam da bu noktada insanlık tarihinin en eski sınavı başlar:
 
"Güç karşısında erdemini koruyabilir misin?"

Platon'un bize sormak istediği asıl soru şudur: 

“Eğer iki kişiye Gyges'in yüzüğü verilse—biri adil, diğeri adaletsiz—ikisi de sonunda aynı şeyi yapmaz mıydı?"

Yani, güç elde eden insanlar neden adil olmayı seçsin ki?

"O sihirli yüzük sizde olsaydı ne yapardınız?"

“ İnsan fıtratı gereği gücü olmadığı için mi kötülük yapmaz?”

“Güç herkesi gerçekten bozar mı?

“Cezalar olmazsa herkes kötülük işler mi?”

“Başkaları gördüğü için mi suç işlemez insan?”

"Görünmez olsaydınız, yine de ahlaklı davranır mıydınız?" 

Platon, hikayeyi "Adalet, güçlülerin çıkarına mıdır yoksa evrensel bir erdem mi?" sorusunu tartışmak için kullanır.

Günümüze baktığımızda, Gyges'in yüzüğünün farklı versiyonlarını her yerde görebiliriz aslında:

- Sosyal medyada anonim hesaplarla linç kültürü oluşturanlar,

- Yetki makamlarını kişisel çıkarları için kullananlar,

- Teknolojik üstünlüğü başkalarını gözetlemek için kullananlar...

Hepsi birer modern Gyges aslında…

 Görünmezlik pelerinine bürünmüş bu çağdaş Gygesler, Platon'un binlerce yıl önce işaret ettiği insan doğası gerçeğini kanıtlıyor: 

Güç, kontrol edilmezse yozlaştırır…

Peki ya çözüm? 

Platon'un önerisi nettir: 

Gerçek adalet, yasalardan önce insanın kendi vicdanında başlar. Yüzüğünüz olsa bile, onu takmamayı bilmektir erdem…

Gerçek karakter, kimse görmezken yaptıklarımızda saklıdır. Modern dünyanın görünmezlik yüzüklerine rağmen erdemli kalabilmek, insan olmanın en büyük sınavıdır.
Platon'un dediği gibi:

 "Adil olmak, sadece başkaları için değil, öncelikle kendimiz içindir." 
Çünkü asıl görünmezlik, vicdanımızı kaybettiğimizde başlar...